Martin Jacob (IESE): "Spaanse burgers betalen relatief hoge belastingen vergeleken met andere landen."

Martin Jacob (Leipzig, Duitsland, 1984) is hoogleraar Accounting en Control aan de IESE Business School in Barcelona. Hij studeerde bedrijfskunde en promoveerde aan de Universiteit van Tübingen, Duitsland. Zijn onderzoek richt zich op de economische effecten van belastingen op zakelijke beslissingen. Sinds 2021 is hij lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van het Duitse Ministerie van Financiën.

Spanje heeft een record gebroken wat betreft belastinginning. Denkt u dat het land het efficiënt gebruikt?

De vraag is wat we met efficiënt bedoelen. Veel landen hebben de afgelopen jaren records gebroken op het gebied van belastinginning, maar tegelijkertijd leven we in heel vreemde tijden, met de oorlog in Oekraïne en nu met de invoerrechten. Over het algemeen denk ik dat de Spaanse economie het erg goed doet. In Europa groeit Spanje veel sneller dan de meeste landen, dus in die zin zou ik in grote lijnen zeggen: ja: ze gebruiken de inkomsten goed. Anders zou de economie toch niet groeien? Zullen we inefficiënties tegenkomen? Absoluut. Dat is de aard van de overheidsuitgaven in het algemeen. Maar ik zou zeggen dat Spanje het internationaal goed doet. Kan het altijd beter? Natuurlijk. Als Duitsers zijn we nooit tevreden, maar eerlijk gezegd doet Spanje het op dit moment qua economisch beleid beter dan Duitsland, eerlijk gezegd. Dus ik zou zeggen: ja: Spanje int veel belastingen, maar dat is ook een teken dat het het afgelopen jaar erg succesvol is geweest en dat het een economische groei heeft doorgemaakt die andere landen niet zien.

De overheid heeft er niet voor gekozen de inkomstenbelasting te verlagen ondanks de inflatie. Welke gevolgen denkt u dat dit zal hebben?

Veel landen hebben de inkomstenbelasting aangepast aan de inflatie; overheden zouden hierop moeten reageren door de belastingschijven jaarlijks aan te passen. Als ze dat niet doen, komt er een moment dat mensen minder te besteden hebben. Ik denk daarom dat het altijd goed is om de inflatie bij te sturen, zodat de inkomstenbelasting niet stijgt. Want als de inkomstenbelasting stijgt, weten we dat dit gevolgen kan hebben: mensen werken minder, bedrijven hebben meer moeite om personeel aan te nemen en mensen geven minder uit. Daarom raad ik alle overheden aan om de schijven van de inkomstenbelasting jaarlijks aan te passen, in ieder geval in lijn met de inflatie.

Is dat in Spanje ook gebeurd?

Nee, nou ja, dat is wat er over het algemeen gebeurt. In veel landen, zoals de VS, Duitsland en andere, worden de belastingschijven elk jaar lichtjes aangepast om dit probleem te voorkomen.

Vindt u dat de belastingen hier te hoog zijn vergeleken met andere landen?

De inkomstenbelasting in Spanje is relatief hoog. Natuurlijk is er voor buitenlanders die naar Spanje komen de "Wet Beckham", die een paar jaar helpt. Maar Spaanse burgers betalen relatief hoge belastingen vergeleken met andere landen; zelfs in Duitsland bijvoorbeeld betalen mensen met een hoog inkomen minder belasting dan in Spanje. Natuurlijk zijn er landen met hogere belastingen, zoals België of de Scandinavische landen, maar internationaal gezien heeft Spanje vrij hoge belastingen, en dat is natuurlijk op een gegeven moment misschien niet aantrekkelijk voor zeer mobiele werknemers. Spanje ontvangt veel immigratie uit Latijns-Amerika en ook uit Marokko. Ze krijgen hier een opleiding, wat geweldig is, en krijgen vervolgens goedbetaalde banen. Maar als de belastingen te hoog zijn, zouden ze uiteindelijk naar een ander land kunnen verhuizen.

En de rest van de belastingen?

Er is ook de vermogensbelasting – vooral in Catalonië – die vrij hoog is vergeleken met andere landen. De btw daarentegen valt binnen de Europese normen. Ja, 21% is hoger dan in andere landen, maar ik ben er vrij zeker van dat andere landen de btw binnenkort zullen verhogen. Sommige landen hanteren al 25%. In die zin doet Spanje het goed met de btw, en met de vennootschapsbelasting scoort Spanje ongeveer gemiddeld.

Hoewel de vennootschapsbelasting niet zo hoog is, zijn de socialezekerheidsbijdragen de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Wat zijn de gevolgen voor bedrijven?

De crux is dat de socialezekerheidsbijdragen voor de meeste werknemers niet direct zichtbaar zijn, omdat in Spanje het grootste deel door de werkgever wordt betaald, niet door de werknemer. In andere landen is dit beter zichtbaar omdat het gelijk verdeeld is. In buurland Portugal bijvoorbeeld, is het anders, dus is het voor mensen duidelijker. En ja, voor bedrijven vormt dit een enorme last, en we weten uit de economische literatuur dat wanneer de socialezekerheidsbijdragen steeds verder stijgen, het moeilijker wordt om mensen aan te nemen, omdat het erg duur wordt.

Maar voorlopig gaat het goed met de werkgelegenheid. Bedrijven houden zich goed, toch?

Ja, maar we zullen zien wat er in de toekomst gebeurt. Spanje, net als de rest van Europa, kampt met een ander probleem: de vergrijzing. En op een gegeven moment – over 5 of 10 jaar – zal een groot deel van de bevolking met pensioen zijn. Minder mensen zullen werken en zullen sociale premies moeten betalen om hun pensioen te financieren. En dan zullen de premies stijgen of de pensioenen worden verlaagd. Geen van beide opties is goed. Ik denk dat politici zullen moeten reageren. En helaas is de enige mogelijke reactie: we zullen harder en langer moeten werken.

Nou, de regering probeert nu een werktijdverkorting goed te keuren...

Ja, dat is geen goed idee. Natuurlijk klinkt het goed. Als ze je zouden vertellen dat je minder moet werken, zouden we allemaal gelukkig zijn. Maar ik denk dat we eerst de productiviteit moeten verhogen of gewoon moeten accepteren dat we langer leven, en als we langer leven, kunnen we niet minder werken. Het klopt gewoon niet. Om het socialezekerheidsstelsel in stand te houden, moeten we langer werken.

"Over 5 of 10 jaar zal een groot deel van de bevolking met pensioen zijn: we zullen harder en langer moeten werken."

In Spanje hebben we een probleem met de ondergrondse economie. Deze is naar schatting goed voor 25% van het bbp. Hoe komt dit volgens u en wat kunnen we eraan doen?

Dit is een uitstekend punt. Eén ding dat we kunnen doen, is het belastingcontrolesysteem versterken. Je moet investeren in belastinginspecteurs. En natuurlijk moeten we eerst accepteren dat een deel van de ondergrondse economie altijd zal blijven bestaan. Die kan niet volledig worden uitgeroeid. Maar het versterken van het belastingcontrolesysteem in sectoren zoals de horeca en andere kan helpen.

Wat kan er nog meer gedaan worden?

Iets anders waarvan we weten dat het kan helpen, is het verlagen van de belastingdruk. Je noemde eerder de socialezekerheidsbijdragen. Als die bijdragen bijvoorbeeld zouden worden verlaagd voor de laagste lonen in de bouwsector, zou het goedkoper zijn om legaal personeel aan te nemen. Op dit moment is dat te duur. Je kunt dus twee dingen doen: investeren in belastinginspecteurs en de belastingdruk voor mensen met een laag inkomen verlagen.

Maar socialezekerheidsbijdragen worden gebruikt om de overheidspensioenen te betalen. Als we die verlagen, moeten we ergens anders geld voor vinden...

Precies. Je moet dus meer mensen in het systeem krijgen. Het idee is om de kosten van legaal werk te verlagen, in de verwachting dat het aantal formeel werkende mensen zal toenemen. Je zou bijvoorbeeld een systeem kunnen opzetten waarbij je, als je een werkloze aanneemt, het eerste of tweede jaar minder premie betaalt. Zo haal je mensen die nu in de zwarte economie zitten, in het systeem.

Denkt u dat een culturele of educatieve factor hier ook invloed op heeft?

Je zou denken dat dit vaker in Zuid-Europa gebeurt, maar ik kan je vertellen dat het ook in Duitsland gebeurt. Ik vraag altijd om een factuur, maar als je thuis diensten bestelt, maken veel mensen nog steeds gebruik van de zwarte economie. Het is dus geen fenomeen dat exclusief in Zuid-Europa voorkomt; het komt ook voor in Duitsland en andere landen.

Spanje heeft al vaak een uitgebreide belastinghervorming overwogen, maar deze is nooit doorgevoerd. Welke veranderingen denkt u dat ons belastingstelsel nodig heeft?

Eerlijk gezegd vind ik het Spaanse belastingstelsel niet zo slecht. Internationaal gezien lijkt het proces voor het indienen van de inkomstenbelasting in Spanje bijvoorbeeld te verbeteren. Het is vooraf ingevuld, wat al een grote hulp is. In andere landen – zoals de Scandinavische landen – helpen ze burgers enorm bij het indienen van hun belastingaangifte. Maar ik kan je vertellen dat het in Duitsland een ramp is; het werkt niet goed. Ik denk dat iets wat in Spanje zou helpen, is het gebrek aan aanpassing van de belastingschijven aan de inflatie aan te pakken, zoals we al eerder zeiden, en ook aantrekkelijk te blijven voor bedrijven. Ja, Spanje heeft het de afgelopen jaren goed gedaan, maar het kan niet rustig aan doen. Het moet letten op wat andere landen doen en die richting volgen. Als je geen bedrijven aantrekt, heb je geen groei. Ik denk ook dat de "Beckham-wet" effectief is geweest in het aantrekken van buitenlanders naar Spanje, en dit kan helpen, want laten we eerlijk zijn: alle landen in Europa hebben immigratie nodig. Anders kunnen we geen pensioenen meer betalen en worden de sociale lasten een probleem. Over het algemeen vind ik de Spaanse belastingwetgeving best goed, maar er zijn natuurlijk nog meer problemen.

Welke bijvoorbeeld?

Bijvoorbeeld de vastgoedsector. Ik weet dat het een zeer controversieel onderwerp is, vooral voor buitenlanders die veel onroerend goed in Spanje kopen. Ik heb voorstellen gehoord zoals het invoeren van 100% onroerendgoedbelasting voor niet-EU-burgers. Geloof me: dat zou hen enorm raken. Het zou erg duur zijn voor Russen, Chinezen, of wie dan ook die in Spanje wil kopen. Wat ik echter bijzonder hoog vind, is de belasting die iemand betaalt wanneer hij een huis koopt voor zijn gezin. De belastingen die hiermee gepaard gaan, zijn behoorlijk hoog als je erover nadenkt. Ook de vermogensbelasting in Catalonië wordt bijvoorbeeld heel snel geheven. En het is alsof... mensen niet rijk zijn alleen omdat ze een eigen appartement bezitten. Ze hebben ervoor gespaard. Ze betalen al veel inkomstenbelasting. En ik denk dat de Spaanse overheid haar burgers hierbij zou kunnen helpen.

"Een deel van de ondergrondse economie zal altijd blijven bestaan, maar het versterken van de inspecties in sectoren als de horeca kan helpen."

Denkt u dat universiteiten als IESE een goede kans hebben om talent uit de VS aan te trekken, in navolging van Trumps beleid ten aanzien van Harvard?

Ja, absoluut. Ik denk dat studenten wereldwijd hun opties beginnen te heroverwegen. Op IESE is slechts 12% van de studenten Spaans. We zouden graag meer Spaanse studenten hebben, maar de studentenpopulatie is erg internationaal, en natuurlijk zouden veel van die internationale studenten ook overwegen om naar de VS te gaan om te studeren. Maar op dit moment is het niet de beste plek voor hen. Toen ik ongeveer vijf jaar geleden in Duitsland was (al vóór de pandemie), was het Amerikaanse beleid niet bepaald ideaal. En zelfs toen zagen we een grote toestroom van Indiase, Chinese en Europese studenten die Duitsland boven de VS kozen. En ik denk dat dat nu weer zal gebeuren. En ze zullen niet alleen naar IESE komen, maar ook naar andere scholen zoals IE in Madrid. En ik denk dat Spanje veel kan profiteren van talent – vooral uit Latijns-Amerika – waar veel mensen die voorheen de VS overwogen, nu misschien voor Europa kiezen. En vanwege de taal is Spanje de perfecte plek. Het is makkelijker voor hen vanwege de taal en andere factoren. En wat de arbeidsmarkt betreft: laten we eerlijk zijn: om in welk land dan ook te werken, moet je de lokale taal spreken. En dat is voor hen in Spanje geen probleem.

Een van uw recente studies gaat over de impact van belastingen op investeringen, met Murcia en Alicante als voorbeeld. Kunt u de belangrijkste bevindingen samenvatten?

Ja. Deze studie gaat over een emissiebelasting. Het idee is: laten we emissies belasten zodat bedrijven investeren in nieuwe technologieën, toch? Vooral de meest vervuilende. Maar wat we zien is iets heel anders: we zien dat het niet per se de vervuilende bedrijven zijn die op de belasting reageren, maar ook de schone bedrijven. Laat ik het uitleggen: stel dat jij een schoon bedrijf hebt en ik een vervuilend bedrijf. Nu wordt mij een belasting opgelegd. Wat doe ik dan? Ik probeer die kosten door te berekenen in de prijs, door mijn prijzen te verhogen. Dus zelfs als je een schoon bedrijf bent, kun je er ook door getroffen worden. En we zien dat schone bedrijven ook hun investeringen verlagen, wat niet het doel van de belasting was. Je wilt dat het vervuilende bedrijf eronder lijdt, maar uiteindelijk benadeel je ook de schone bedrijven, omdat ze bijvoorbeeld verbonden zijn aan grote energiebedrijven. Als Naturgy meer belasting moet betalen, zal het die kosten waarschijnlijk doorberekenen in onze energierekening. Hoewel de belasting goede bedoelingen heeft, treft hij uiteindelijk ook de verkeerde bedrijven. Kortom: deze hogere belasting leidde tot minder investeringen, maar had geen grote impact op de uitstoot. Daarom moet het belastingstelsel worden herzien.

Wat stelt u dan voor?

Een mogelijkheid zou zijn om vervuilende bedrijven belastingvoordelen te geven wanneer ze investeren in schone technologie. Vooral aan kleinere bedrijven, die het moeilijker hebben om deze kosten te dekken. Stel je voor dat iemand een auto wil kopen: een elektrische auto kost veel meer dan een benzineauto, dus de meeste mensen kiezen voor de benzineauto, simpelweg vanwege de prijs. Hetzelfde geldt voor bedrijven. Kleine bedrijven kunnen zich deze investeringen niet veroorloven. Maar als je ze positieve belastingvoordelen geeft, zoals kortingen of belastingvoordelen... dan help je ze.

"Ik vind dat de belasting die je betaalt om een huis te kopen in Spanje erg hoog is. Mensen worden niet rijk alleen maar omdat ze een appartement bezitten. De overheid zou haar burgers moeten helpen."

Heb je ooit een vak voor september niet gehaald?

Nee, dat denk ik niet. Ik heb de rechtenstudie afgerond met het laagst mogelijke cijfer, maar ik ben geslaagd.

Is de plek waar u uw zomer doorbrengt al overspoeld met toeristen?

Ja, helaas wel. Dit jaar namen we de veerboot naar Mallorca, en mijn dochter klaagt al dat er te veel Duitse toeristen zullen zijn, ook al zijn we Duits.